Bad Sector Nedir? Nasıl Düzeltilir?

Halen çoğumuzun kullanmaya devam ettiği sabit diskler mekanik olarak çalıştığından dolayı arızalara daha elverişlidir. Hiçbirimizin asla istemeyeceği sorunlardan birisi de “bad sector” olarak bilinen bozuk sürücü kümeleri.

Bozuk sektörler hem geleneksel manyetik sabit disklerde (HDD) hem de modern katı hal sürücülerinde (SSD) meydana gelebilir, hatta taşınabilir olan disklerde ve USB belleklerde de aynı durumu yaşamak mümkün. Ancak SSD’lerde bu duruma çok fazla rastlamayız, daha çok sabit disklerde gün yüzüne çıkar.

Sürücünün belirli bir bölümü öldüyse buna bad sector deriz. Bahsi geçen ölü bölümler okuma ve yazma isteklerine yanıt vermez. İki tür bozuk sektör vardır: biri onarılamayan fiziksel hasarlardan, diğeri ise düzeltilebilen yazılım hatalarından kaynaklanır. Peki bu bozuk sektörler tam olarak nedir? Sürücünün bozulacağının işareti mi? Gelin her detayıyla birlikte bakalım.

Bad Sector Nedir?

Sektör, bir sabit disk sürücüsünün (HDD), katı hal sürücüsünün (SDD), USB sürücüsünün, CD-ROM’un veya başka bir depolama sürücüsünün en küçük fiziksel alt bölümü veya minimum depolama birimidir. İşlevsel olarak bir sektör, sürücünüzde bağımsız olarak adreslenebilen en küçük depolama birimidir.

Bozuk blok veya bad block olarak da adlandırılan sorunlu alanlar sistemin isteklerine yanıt vermez, geçmişteki veriler okunamaz veya üzerine yazılamaz. Başka bir deyişle, bir sürücü depolama alanının içindeki kusurlu kısımdır. İki tür bozuk sektör var: Genellikle “fiziksel (donanımsal) ve mantıksal (yazılımsal) bozuk sektörler olarak ikiye ayırıyoruz.

Fiziksel Bozuk Sektör

Birincisi, manyetik diskler, optik diskler ve NAND flash bellek hücreleri dahil olmak üzere sürücünün kayıt ortamında meydana gelen fiziksel hasar. Bozuk sektörler üretim hatalarından, manyetik aşınmadan, toz parçacıklarından, SSD’nin yıpranmış flash bellek hücresinden ya da okuma/yazma kafaları ile plaka arasındaki temastan kaynaklanabilir. Bu tür bozuk sektörler onarılamaz.

Sabit disklerde sorunlu bloklarla geçmişte karşılaşmış olabilirsiniz. Sürücünün okuma/yazma kafası o kısma dokunmuş ve zarar vermiş olabilir. Eğer HDD’yi sert bir şekilde oynattıysanız veya düşürdüyseniz bu büyük bir sorun. Diğer yandan, bir miktar toz o sektörün üzerine gelip işleri berbat edebilir.

Mantıksal Bozuk Sektör

İkincisine gelince, depolama kümesinin düzgün çalışmadığı mantıksal bozuk sektörler de var: İşletim sisteminiz (OS) bir sürücü sektöründeki verileri okumaya çalışır ve etkilenen sektörün içeriğine erişilemediğini ve hata düzeltme kodunun (ECC) çalışmadığını keşfeder. Bu bozuk sektörler onarılabilir.

“Soft” olarak da anılan bozuk sektör aslında sabit sürücüde düzgün çalışmıyor gibi görünen bir depolama kümesidir. İşletim sistemi sabit sürücüdeki verileri bu sektörden okumaya çalışmış ve hata düzeltme kodunun (ECC) sektörün içeriğiyle eşleşmediğini tespit etmiş olabilir. Bu da bir şeylerin yanlış olduğunu gösterir. Bakıldığında bozuk sektör olarak görünse de bazı yöntemlerle düzeltmek mümkündür. Windows’un Disk Denetimi aracı da bu tür bozuk sektörleri onarabilecek kapasitede.

Yazılım kaynaklı sorunlar demiştik. Örneğin, bir sektöre veri yazma işlemi sırasında bilgisayarınız elektrik kesintisi veya başka bir nedenle aniden kapandıysa bozuk alanlar oluşabilir. Bilgisayarınızdaki virüsler ve diğer kötü amaçlı yazılımlar da bu tür sistem sorunlarına neden olabilir.

Bozuk Sektörlerin Sebebi Ne?

İlk olarak, sabit diskiniz fabrikadan bozuk sektörlerle gönderilmiş olabilir ve bunun farkında olmayabilirsiniz. Üretim teknikleri kusursuz değil, her zaman hata payı var. Bu nedenle katı hal sürücüleri genellikle bazı kusurlu bloklarla birlikte gönderilir. Bunlar kusurlu olarak işaretlenir ve katı hal sürücüsünün ekstra bellek hücrelerinden bazılarına yeniden eşlenir.

Diğer taraftan, SSD bloklarının üzerine sürekli veri yazıldığı için doğal aşınma yaşanabilir. Böyle zamanlarda sürücünün ekstra belleğiyle (overprovisioned) birlikte bu bloklar yeniden eşlenir. Ekstra bellek bittiğinde sektörler okunamaz hale geldiğinden sürücünün kapasitesi düşmeye başlayacaktır.

Geleneksel bir manyetik sabit sürücüde bozuk sektörler fiziksel hasardan kaynaklanabilir. Sabit diskte bir üretim hatası olabilir, doğal aşınma sabit sürücünün bir kısmını yıpratabilir. Ayrıca en kötü senaryolardan biri, biraz önce de sözünü ettiğimiz gibi sürücünün yere düşmesi. Sürücü kafası plakaya temas ettiğinde birçok sektör zarar görebilir.

Ek olarak, sabit sürücünün kapalı olan alanlarına bir miktar hava veya toz girdiyse bloklar hasar alabilir. Açıkçası birçok olası neden var. Özet geçerek listeleyelim:

• Fabrika çıkışlı üretim hataları.
• Sürekli veri yazma ile zaman içinde aşınma.
• Hasar alma veya düşme sonrasında meydana gelebilecek sorunlar. Özellikle sürücü çalışır haldeyken alınan hasarlar daha büyük problem.
• Diskin aşırı yüksek sıcaklıklarda çalışması.
• Diske hava veya toz temas etmesi.
• Yüksek nemli ortamlarda kullanım.

Sektörler Nasıl Sorunlu Olarak İşaretleniyor?

Birçok sürücü bozuk sektörlerle birlikte gönderilir. Ancak düşük seviyeli formatlama ve bunun sonucunda bozuk sektörlerin işaretlenmesi üretim sürecinin sonunda fabrikada yapılır, dolayısıyla bu konuda endişelenmenize gerek yoktur.

Üretici hatalı sektörlerin konumlarını sürücüdeki iki listeden birinde (primary defect list, P-LIST) saklar. Sabit sürücü elektroniği kusur listesindeki sektörleri otomatik olarak yok sayar, böylece sürücü erişimini yavaşlatmazlar.

Diğer yandan kötü sektörlerin işaretlenmesi üretimde sona ermez. Sabit disklerde veri kaybı oldukça yaygındır; disk kontrolcüsü, bnu önlemek için diskiniz kullanımdayken rutin olarak sorunları tarıyor. Bozuk sektörler tespit edildiğinde kontrolcü bunu ikinci listeye, yani büyümüş kusur listesine (grown defect list, G-list) kaydetmekte.

Sürücü kontrolcüleri, bozuk sektörlerdeki verileri tararken bu sektörlerin ECC’sini yeniden hesaplayarak daha önce kaydedilen kodlarla karşılaştırıyor. Eğer eşleşme yoksa, kontrolcü verileri bozuk olandan geri yüklemeye çalışacaktır. Hata minimum düzeydeyse ve düzeltilebilirse Self-Monitoring (Kendi Kendini İzleme) ve SMART sayaç 195 (Donanım ECC Düzeltmesi) kullanılarak onarılır.

Olur da kontrolcü hatayı düzeltemezse, sektörü yazmak için bir girişimde bulunulana kadar SMART sayaç 198 (Çevrimdışı Düzeltilemeyen Sektör Sayısı) ve sayaç 197 (Geçerli Bekleyen Sektör Sayısı) uygulanır. Bozuk sektöre veri aktarmaya çalıştığınızda, sabit disk kontrolcüsü yedek havuzdan boş ve yeni bir sektör tahsis ederek bozuk sektörü değiştirecek. Ardından bozuk sektörün yeniden tahsis edildiğini göstermek için kusur işareti ve G listesi güncelleniyor.

Bu arada, orijinal sektördeki verileri okumak için son bir deneme daha yapılabilir. Eğer son deneme de başarısız olursa veriler geri dönüşü olmayacak şekilde kayboluyor. Bozuk olduğundan şüphelenilen bir sektörü “yazmadan” önce gelişmiş bir kurtarma denemesi gerçekleştirmelisiniz.

Bad Sector Nasıl Tespit Edilir ve Düzeltilir?

Her işletim sisteminin bozuk sektör tespiti için disk tarama araçları mevcut. Bazı araçlar, ani kapanmalar tespit ettiğinde bozuk sektörler için otomatik olarak tarama başlatabiliyor.

HD Tune Pro

Bozuk sektörleri manuel olarak taramak istiyorsanız bazı yöntemlerimiz mevcut.

İlk olarak işletim sistemlerinden bağımsız olarak yaygın şekilde kullanılan HD Tune Pro’dan başlayalım.

HD Tune bu işte uzman. Hem sistemde takılı yerel sürücüleri hem de harici sürücüleri tarayabilir, hataları tespit edebilirsiniz.

• HD Tune Pro yazılımını buradan indirin.
• Sonra programı çalıştırın ve yukarıdaki “Start Test” kısmından “Erroe Scan” seçeneğine tıklayın.
• Test otomatik olarak başlamazsa elinizle başlatabilirsiniz. “Quick Scan” seçeneği hızlı, yani yüzeysel tarama demek. Bunu işaretlemeden daha kapsamlı bir tarama yapmanızı öneririz. Quick Scan seçeneğiyle yapılan taramada genellikle büyük ve tehlikeli bozulmalar gösterilmekte.
• Start butonuna basarak taramayı başlatın, sürecin bitmesi biraz zaman alacaktır. Sürücü türüne, boyutuna ve hızına göre süre uzayabilir.
• Eğer tarama bittikten sonra tüm alanlar yeşil görünüyorsa
• Tarama tamamlandıktan sonra kırmızı noktalar, yani Damaged (hasar almış) olarak işaretlenmiş bölümler görüyorsanız bu bölümler artık sorunludemektir.
• Yemyeşil bir sayfa görüyorsanız bu iyi haber. Diskinizde sorun yok:
  

Windows

Windows chkdsk, sabit diskinizi bozuk sektörlere karşı taramak için dahili bir disk kontrol aracı. Fiziksel bozuk sektörleri bozuk olarak işaretlerken “soft” bozuk sektörleri de onarabiliyor, böylelikle sektörlerdeki veriler tekrar okunabilir hale geliyor.

Yerleşik olan bu araç, Windows sabit diskinizde bir hata tespit ettiğinde otomatik olarak çalışacak şekilde tasarlandı. Yazılımı istediğiniz zaman manuel olarak çalıştırmakta da özgürsünüz. İşte bozuk sektörleri kontrol etme yöntemi:

• Başlat menüsü arama kutunuza cmd yazın.
• Komut İstemi’ne sağ tıklayın ve Yönetici Olarak Çalıştır’ı seçin. Bir açılır komut satırı penceresi belirecek.
• chkdsk yazın ve chkdsk’yi salt okunur modda çalıştırmak için Enter tuşuna basın. Bu şekilde bulunan herhangi bir hata otomatik olarak düzeltilmez.
• Şimdi diğer komutlara gelelim:
  • chkdsk /f: Birimdeki bozuk bölümleri taramadan hataları onarmak için kullanılabilir. Aynı ekranda “chkdsk disk adı: /f” komutunu girebilirsiniz. Tıpkı chkdsk C: /f gibi.
  • chkdsk /r: Hataları onarmak, bozuk bölümleri bulmak ve okunabilen bilgileri kurtarmak için kullanılabilir. Bir önceki seçenek ile neredeyse aynı. Ayrıyeten diskteki her fiziksel sektörün sağlığını da kontrol ediyor. chkdsk C: /f şeklinde kullanılabilir.
  • chkdsk /b: Daha önce işaretlenmiş bozuk sektörleri yeniden değerlendirmek için.
  • chkdsk /i : Diski daha hızlı ama daha özensiz denetler.
• chkdsk’yi salt okunur modda çalıştırmıyorsanız, birimi başka bir işlem kullandığı için chkdsk’nin çalıştırılamadığını belirten bir uyarı alırsınız. “Y” ve ardından Enter’a basın.
• Cihazınızı yeniden başlattığınızda disk tarama işlemi gerçekleşecek.

Disk kontrol işlemi tamamlandıktan sonra, sabit sürücünüzdeki bozuk sektörler okunamaz/kullanılamaz olarak işaretlenecek. İşletim sisteminiz daha sonra yeri geldiğinde bu blokları atlayacak.

Alternatif: Windows Hata Denetimi

Bozuk sektörleri taramak için bir yerleşik Windows aracı daha var:

• Windows + E tuşlarına basın, ardından Bu bilgisayar’a tıklayın.
• Bozuk sektör taraması yapmak istediğiniz sabit diske sağ tıklayın ve Özellikler’e tıklayın.
  
• Araçlar > Hata Denetimi > Denetle yolunu izleyin.
  Windows daha sonra sabit sürücünüzü tarayacak ve bittiğinde bilgisayarınız sürücünüzde hata olup olmadığını belirten bir mesaj gösterecektir.
  
• Eğer hata varsa “Sürücüyü Onar” seçeneğine tıklayarak düzeltmeyi deneyebilirsiniz. Onarım veya tarama tamamlandığında, tespit edilen ve onarılan sorunları görmek için Ayrıntılar’a tıklayın.

Linux

Disk bölümündeki bozuk blokları (sektörleri) tespit etmek için Linux badblocks programını bağımsız bir yardımcı program olarak kullanabilirsiniz. Ancak  e2fsck -c veya dosya sisteminiz için uygun fsck seçenekleri öncelikli olarak öneriliyor. Bu sayede sürücünüzün dahili düzeltme mekanizmalarının gerektiği gibi çalışmasını sağlarken bozuk sektörleri kontrol etmeniz mümkün.

Yanlış parametrelerin dosya sisteminizde onarılamaz hasara neden olabileceğini unutmayın. c parametresi birim üzerinde salt okunur bir test gerçekleştirmekte. Tahribatsız bir okuma-yazma testi için -cc parametresini kullanın.

c veya -cc kullandığınızda tüm kötü bloklar listesi yeniden oluşturulur. Mevcut girdileri korumak ve yalnızca listeye yeni bloklar eklemek istiyorsanız -k (keep) komutunu girin.

Bu arada, sürücüde veya dosya sisteminde hasar olduğundan şüpheleniyorsanız -p (preen) komutunu dahil edin. Bu komut hasarı otomatik olarak onarmaya çalışacak, bulduğu hataları düzeltemezse de sizi bilgilendirecek.

macOS

Mac Disk Utility First Aid’i kullanarak sürücünüzü tarayabilir ve onarabilirsiniz. Bazı bozuk sektörleri düzeltemeyebilirsiniz, ancak bozuk sektörün depolama alanını ayırarak yeni verilerin depolanmamasını sağlayabilirsiniz.

• Başlangıçta Command + R tuşlarına tıklayarak aygıtınızı macOS kurtarma modunda başlatın. Apple logosunu gösteren bir sekme görünene kadar basılı tutun.
• macOS Yardımcı Programlar sekmesine gidin ve Disk Yardımcı Programı’na tıklayın.
• Ardından Devam’a tıklayın.
• Disk Yardımcı Programı kenar çubuğuna gidin ve ilgili sabit sürücüyü seçin. Ardından İlk Yardım sekmesine tıklayın.
• Sabit sürücüyü düzeltmek için Çalıştır’a tıklayın. Düzeltme başarısız olursa macOS’u yeniden yüklemeniz bazı sorunları giderebilir.

Nasıl Onarılır?

Daha önce de söylediğimiz gibi, fiziksel bozuk sektörler kalıcı olarak hasar görür ve onarılamaz. Ancak mantıksal bozuk sektörler Windows ve diğer işletim sistemlerinde onarılabilir. İşte onarmak için bazı yöntemler:

• İşletim sistemleri tarafından sunulan chkdsk (Windows) ve badblocks (Linux) araçları kullanın.
• EaseUS Data Recovery Wizard ve Drill Data Recovery Software gibi üçüncü taraf yazılımları kullanarak bozuk sektörlerdeki verileri kurtarabilirsiniz.
• Sistem geri yükleme ile bilgisayarınızı önceki sağlıklı zamanına geri döndürmeyi deneyin.
• İşletim sistemi sorunlu diskte kuruluysa temiz kurulum (high level format) yapabilirsiniz.
• Sorunlu olan diski biçimlendirebilirsiniz (low level format).
• İşletim sistemini fabrika ayarlarına geri döndürebilirsiniz. Elbette tüm format işlemlerinden önce verileri yedeklemeyi unutmayın.

Bad Sektör Oluşmaması İçin Ne Yapılmalı?

Sürücüden olmamak ve verilerinizi kaybetmemeniz için en iyisi dikkatli davranmak, önlemler almak. İşte bozuk sektörleri önlemek için atabileceğiniz adımlar:

• Cihazlarınızı nazikçe kullanın, sağa sola çarpmayın ve düşürmeyin. Ayrıca düzgün bir şekilde kapatıldığından emin olun.
• Sürücülerinizi yüksek sıcaklık, aşırı toz, ultra yüksek frekanslı ses vb. gibi aşırı çevresel koşullarda kullanmaktan kaçının.
• Statik elektrikten kaçının.
• Kararlı bir güç kaynağı için desteklenen veya resmi nominal veri kablosu ve güç kaynağı kullanıldığından emin olun.
• Güvenilir geliştiricilerin disk yazılımlarını kullanın.