Bilirsiniz, her türlü entegre devrenin, her teknolojik cihazın bir ömrü vardır. Kısa tabirle bilgisayarın beyni diyebileceğimiz işlemci (CPU) arızalandığında tek bir işlem bile yapamayız. Peki bu çiplerin ömrü ne kadar, ne kadar dayanır?
İyi haber şu ki, işlemciler standart şekilde çalıştığında en uzun süre dayanan, size hizmet eden temel donanım. İşlemciniz kaç yaşında? Belki de 5-6 yıldır kullanıyorsunuz. Ne kadar süre daha gidecek? Uzun süreler. Etrafınızda 10 yada 20 yıllık işlemciler görmüş olabilirsiniz. İstisna durumlar ve üretim hataları haricinde CPU’nuzu çok uzun süreler kullanabilirsiniz.
Ama ne kadar uzun süre dayanabilirler? Olası ihtimallerden bazılarını inceleyelim. Geçmişte ekran kartlarının genel dayanıklılık sürelerini almıştık. Şimdi sıra işlemcilerde.
İşlemcilerin Ömrü Ne Kadar?
Merkezi işlem birimleri hareketli parçaları olmayan, fiziksel olarak korunan ve son derece dayanıklı olan bileşenlerdir. Minimum bir süre verecek olursak, işlemcinize iyi bakarsanız arızalanmadan en azından 8-12 yıl boyunca kolaylıkla dayanabilir.
Genelleme yapıyoruz lakin bazı istisna durumlar olabilir. Gerekli bakımları yapsanız bile, donanım veya yazılımdaki hatalar nedeniyle CPU’nuz çok daha erken bozulabilir. Bu donanımlar genellikle aniden hayata gözlerini yummaz, öncesinde bazı uyarılar verir.
HDD’ler veya soğutucular gibi bileşenlerin aksine, işlemcilerin hareketli parçaları yoktur. Termal macun ve soğutucuyla birlikte doğru şekilde monte edildiği sürece uzun süre stabil şekilde çalışmaya devam eder. Her çip temel bakım gerektirir, iyi soğutulduğu ve termal macun bakımları yapıldığı sürece daha uzun süreler çalışır. Bu nedenle çiplerin gerçek ömrünü tahmin etmek zor, çünkü her biri farklı koşullar altında görev yapar.
Gündelik hayatınızda kullandığınız bazı teknolojileri hatırlayın. Akşam eve dönerken kullandığınız ATM, iş yerinizdeki güvenlik sistemi ve daha sayısız cihaz. Bunların hepsi bir CPU’ya sahip olan ve çoğunlukla çok uzun bir süre değiştirilmeleri gerekmeyen teknolojik cihazlar.
CPU dayanıklılığını ölçmenin en popüler yollarından biri ortalama arıza süresidir (MTTF). MTTF, bir bileşenin arızalanmadan önce çalışması beklenen ortalama süreyi tahmin eden bir güvenilirlik ölçütü. Katı hal sürücüleri (SSD) için de benzer bir metrik bulabilirsiniz. SSD’lerin de uzun süre dayandığı söylenebilir lakin CPU’lar kadar değil.
MTTF ile ilgili sorun, Intel ve AMD’nin yongaları için MTTF tahminlerini açıklamaması. Bu nedenle de bir ölçüt olarak kullanamıyoruz. Illinois Üniversitesi’nde yapılan eski bir çalışmada çip üreticilerinin yaklaşık 20 yıllık bir MTTF hedefledikleri belirtilmişti, ancak bu 2006 yılındaydı. Peki ya şimdi? Kimse tahmin edemez. MTTF daha çok kurumsal ve sunucu sınıfı CPU’lar bağlamında kullanılıyor, bu nedenle Intel ve AMD’nin bunu teknik özellik sayfalarına koymaması şaşırtıcı değil.
Rakamlar bir yana, işlemciler yükseltme zamanından daha uzun süreler dayanır. Hepimiz bir süre sonra daha yeni nesil bir CPU’ya geçiş yapıyoruz. Yeni bir modele geçene kadar elinizdeki ürünün arızalandığını neredeyse hiç görmezsiniz.
Özetle, sisteminizin diğer parçaları genel olarak CPU’dan çok daha önce arızalanma eğiliminde. Tutarlı bakım ve uygun soğutma ile normal çalışan bir işlemci çok rahat şekilde 15-20 yıl dayanabilir. Düzgün bir soğutma sağlansa bile ağır güç tüketimi ve yoğun kullanım nedeniyle süre biraz daha (10+ yıl) düşebilir. Çipin doğru şekilde soğutulmaması, ağır yükte kullanım ve sürekli olarak aktif çalışma gibi etkenleri hesaba kattığımızda ise 10 yıldan daha önce arızalar yaşanması doğal karşılanabilir.
Misal: 13. Nesil ve 14. Nesil İstisnası
Hep uzun sürelerden bahsediyoruz fakat bazı istisna durumlar da var. En yakın örnek olarak Intel’in 13. Nesil Core ve 14. Nesil Core çiplerini gördük. Piyasaya sürülen bazı çiplerde kararsızlık sorunlarının yanı sıra arızalanma problemleri yaşandı. Bu süreçte yaş ve kullanım durumunun hiçbir etkisi yoktu, tüm suç mavi takımındı. Ancak yine de arızalanmanın yüksek voltajlarda daha fazla yaşandığını söyleyebiliriz.
Çökme ve kararlılık sorunları 13. Nesil Core Raptor Lake ve 14. Nesil Core Raptor Lake Refresh işlemcileri etkiledi. Mavi takıma göre problemlerin kaynağı yüksek voltaj. Bazı teknoloji kaynakları ise farklı nedenler olabileceğini iddia etti.
Intel, hatalı CPU mikro kodlarının istikrarsızlık sorunlarına yol açan temel neden olduğunu bildirdi. Mikro kod, CPU’nun yüksek voltaj seviyeleri talep etmesine neden olarak işlemcinin güvenli sınırlarının dışında çalışmasına yol açıyor.
Kutudan Çıktığı Haliyle
Bazı CPU’lar kutudan çıktığı haliyle veya kullanılmaya başlandıktan sonraki aylar içinde arızalanabilir. Böyle ürünlerin sayısı çok çok azdır, biraz da şans işi diyebiliriz. İlk ayları atlattıktan sonra rahatsınız, yıllar boyunca tık demeden kullanabileceğiniz bir işlemciniz var. Ayrıca AMD ve Intel, ülkeye bağı olarak en az iki veya üç yıllık garanti sunuyor.
İşlemci Kullanım Süresini Neler Etkiler? Ne Yapmalı?
İşte bir merkezi işlem biriminin dayanma süresinde en büyük rol oynayan üç faktör:
Sıcaklıklar
Günümüzdeki işlemciler geçmiş modellere nazaran daha sıcak çalışıyor, gerçekten yüksek sıcaklıklara dayanabiliyor. Bilinçsizce overclock yapmıyorsanız elinizdeki çipi tek seferde yakma olasılığınız çok düşük. Üreticiler aşırı ısınmaya ve arızalanmaya karşı önlem olarak çeşitli mekanizmalar kullanmakta. Aşırı sıcaklıkların yaşandığı durumlarda sisteminiz aniden kapanabilir veya kendini korumaya almak için hızını düşürür.
Aniden bozulmasa bile aşırı ısınma çipe zarar verir ve ömrünü yavaş yavaş azaltır. Ayrıca hem AMD ve Intel olmak üzere marka, hem de nesil ve modele bağlı olarak sıcaklık sınırları değişkenlik gösterebilir.
Peki termal stresi nasıl önlersiniz? Cevap standart, CPU’yu serin tutarak. Düzenli olarak termal macun değişiminizi yapın, yeterli bir işlemci soğutucusu alın. Eğer üst düzey model çiplerden birini kullanıyorsanız sıvı soğutmaya yatırım yapmaktan kaçınmayın. Kasanızın hava akışının düzgün olduğundan emin olun. Her ihtimale karşı oyun oynarken veya diğer ağış iş yükleri sırasında sıcaklık değerlerini kontrol edin.
Hız Aşırtma ve Voltaj
Hız aşırtma yaparak frekansları biraz artırmak, ekstra performans elde etmek istiyor olabilirsiniz. Ancak bunu güvenli ve sınırlar dahilinde yapmanız gerekiyor. Yüksek voltaj verdiğiniz takdirde çipiniz daha fazla ısınabilir, ayrıca daha hızlı şekilde yıpranabilir.
Bakımlar
Her zaman söylediğimiz gibi, bilgisayara düzenli bakım yapmak hem parçaların ömrü hem de performans açısından önemli. Özellikle CPU ve GPU için sıcaklıklar çok önemlidir. Nitekim düzenli bakım ve termal macun değişimi yapılmalı. Böylelikle işlemcinizin daha sağlıklı çalışmasını, daha uzun süre dayanmasını sağlarsınız.
İşlemci Arızalarının Belirtileri
CPU arızasını gösteren birçok sinyal olabilir, ayrıca bu sinyaller her zaman bilgisayarınızın tamamen kullanılamaz hale geleceğini göstermiyor. Eğer gündemden düşmeyen Intel CPU arızalarından biri başınıza geldiyse veya durumu takip ettiyseniz biraz bilgi sahibi olmuşsunuzdur.
İşte CPU’nuzun arızalanmaya başladığını gösteren bazı belirtiler. Elbette bu sorunları yaşadığınızda hemen işlemci arızasına yorumlamak doğru değil, ancak biz tüm belirtileri listelemeye çalışacağız:
- Sistemde ani donmalar.
- İşlemciyi kullanan uygulamalarda veya bazen de masaüstünde çökmeler.
- Mavi ekran hataları.
- Aşırı ısınma ve termal daralma.
- Yüksek sıcaklıklar nedeniyle kapanma.
- Yavaş performans, kare hızı düşüşleri.
- Takılmalar (stuttering).
- Önyükleme hataları.
- Sistemin açılmaması, POST işleminin gerçekleşmemesi.
- Sistem açılışı sırasında işlemci arızasına işaret eden bip sesleri: PC’lerde Bip Kodu Nedir? Anakart Hata Kodları ve Anlamları
- Bozuk veriler ve dosyalar.
İşin kötü yanı, bu işaretler farklı anlamlar da taşıyabilir. Yani doğrudan CPU’nun arızalandığını göstermez, sorun diğer donanımlarla da alakalı olabilir. Sorunun kaynağını bulamıyorsanız canınız sıkılmaya başlayabilir. Arıza tespiti bazen zaman ve sabır gerektirir.
