Teknoloji endüstrisinin çektiği en büyük sıkıntılardan biri de donanımı/sistemi serin tutma sorunsalı. Tarih boyunca entegre devrelerin verimliliğini artırmak ve yüksek sıcaklıkları kontrol altına almak için çeşitli ilerlemeler kaydedildi. Ancak gelişimin yanı sıra ihtiyaç duyulan hesaplama gücü ve rekabet asla bitmek bilmiyor. Hatta yeni nesil donanımlar bazen termal konularda geriye doğru bile gidebiliyor. Sıvı metal gibi çözümler ise tam olarak bu noktada devreye giriyor.

Termal macun, en yaygın kullanılan termal arayüz malzemesi (thermal interface material, TIM) olarak çip soğutma alanında bir dayanak noktası haline geldi. Maliyeti oldukça düşük, risksiz, kullanımı kolay ve etkili. Çoğu tüketici için hız aşırtma yapıyor olsa bile fazlasıyla yeterli.

Üst düzeyde overclock yapan kişiler, sıvı nitrojen gibi çoğu kişinin ulaşamayacağı materyallerle uğraşıyor. Diğer yanda ise termal macuna göre daha az kullanılan, son yıllarda popülerliğini artıran sıvı metal var. Ayrıca sadece CPU değil, ekran kartına uygulamak da mümkün.

Termal macun yerine sıvı metal kullanıldığında daha iyi bir soğutma sağlandığı söylenir, bu genel olarak doğru. Evet pek çok avantajı var, fakat kullanışlı mı? Her zaman sürdüğünüz normal, günlük termal macunla karşılaştırıldığında nasıldır?

Sıvı Metal Nedir?

Metalin daha başarılı bir çözüm olduğu söylense de detaylarını bilmek gerekiyor. Sıvı metal termal arayüz malzemesi olarak da bilinen sıvı metal termal bileşikler, tipik olarak galyum, indiyum ve kalaydan oluşan metalik alaşımların bir kombinasyonundan meydana geliyor.

Sıvıyı meydana getiren bileşikler çok iletken ve çok düşük termal dirence sahip, bu da ısının çipten soğutucuya verimli şekilde aktarılmasını sağlamakta. Halen kullanım oranı düşük olsa da bu riskli çözümün popülaritesi giderek artıyor. Örneğin, PlayStation 5’in soğutması için sıvı metal kullanıldığı biliniyor. Bazı CPU üreticileri, zaman zaman belirli noktalarda metal tercih etmeye başladı.

Neden Termal Macundan Daha İyi?

Termal macunda normalde silikon bazlı polimerler kullanılırken, bazı termal macun üreticileri bileşiğin termal iletkenliğini daha da artırmak için tipik olarak alüminyum oksit veya karbon mikro parçacıkları gibi dolgu maddeleri dahil edebiliyor. Buna karşılık sıvı metal gerçek metaldir ve ısıyı aktarmada termal macundan çok daha etkili. Piyasadaki en kaliteli sıvı metal bileşikler 73 W/(mK)’ya (metre Kelvin başına watt) kadar termal iletkenliğe sahipken, termal macunun kalitesine ve kullanılan malzemelere bağlı olarak iletkenliği genellikle 2 ila 8 W/(mK) arasında.

Yani açık şekilde sıvı metal kat ve kat daha iletken. Bu sayede ısı transferi çok daha iyi şekilde sağlanıyor, işlemcilerin ürettiği ısı daha hızlı şekilde uzaklaştırılıyor. Genellikle CPU’nun IHS’si (entegre ısı dağıtıcı) ile CPU soğutucusu arasına uygulanarak termal macun yerine kullanılıyor.

Galyum, indiyum ve kalay gibi elementler yüksek ısı transfer özellikleriyle biliniyor. Bu, sıvı metalin geleneksel termal macuna kıyasla son derece yüksek termal iletkenliğe (ve çok düşük termal dirence) sahip olmasını sağlıyor.

Neden Herkes Kullanmıyor? Güvenilir mi?

Tüm avantajlar bir yana, kullanıcıların alışılagelmiş termal macunları kullanmaya devam etmesinin bazı nedenleri var. Ana neden, sıvı metalin yalnızca ısıyı değil, elektrik akımını da çok iyi iletmesi. Yanlış uygulama kısa devrelere ve PC bileşenlerinde hasara yol açabilir. Ayrıca sıvı metal, özellikle alüminyum soğutucu kullanıldığında aşındırıcı olabilir; bu nedenle sıvı metal kullanırken bakır soğutucu kullanmalısınız.

Sıvı metal uygularken, ne kadar uyguladığınız ve nasıl uyguladığınız konusunda son derece dikkatli olmalısınız. Sadece işlemciyi koruyan ve ısı dağıtımını sağlayan IHS’nin üzerine uygulamanız, asla taşırmamanız gerekli. Eğer delid yapıyorsanız iki kat dikkatli olunmalı.

Neden mi? Çünkü elektriğin geçtiği bir yere dökülürse kısa devreye neden olabilir, sıvı metali uyguladığınız bileşeni ve hatta anakarta dökülürse tüm bilgisayarınızı bozabilir. Sıvı macun, adı üzerinde macun kıvamında. Ancak sıvı metal adından da anlayacağınız gibi daha akışkan. Yeterli basınç uygulamazsanız, çok fazla uygularsanız ve küçük ayrıntılara dikkat etmezseniz etrafa saçılabilir. Özellikle IHS üzerine normal termal macun uygular gibi uygularsanız bu riskle karşı karşıya kalırsınız.

Ayrıca sıvı bileşik aşındırıcı da olabilir. Özellikle alüminyumu korozyona uğratacağı için sıvı metal üzerinde alüminyum soğutucu kullanmamalısınız. Sıvı metal kullanırsanız bakır soğutucu kullanmak zorundasınız.

Ek olarak, termal macunu temizlemek oldukça basittir ve binlerce liralık çipiniz bir zarar görmez. Sıvı metal ise işlemci IHS’sinin yanı sıra soğutucunun alt kısımlarını aşındırabilir.

Sözün özü, geleneksel termal macun standart PC’ler için yeterli. Daha güçlü soğutma gerektiren güçlü bilgisayarlar için sıvı metale geçmek, özellikle hız aşırtma sırasında avantaj sağlayabilir. Her ihtimale karşı olası riskleri iyice tartmanızı ve fazla tecrübeli değilseniz yardım almanızı tavsiye ediyoruz.

Sıvı Metal Tercih Edilir mi?

Aslında her detayı belirttik lakin kısaca üzerinden geçelim. Sıvı metal, termal macundan önemli ölçüde daha iyi termal iletkenlik sunmakta. Uyumlu bir soğutucuyla birlikte dikkatli şekilde kullanılırsa, soğutma performansı açısından gerçekten önemli faydalar edebilirsiniz.

İçerdiği riskler ise doğrusu göz korkutucu. Bu nedenle, çok kullanmak istiyorsanız bile işin ehli kişilerle birlikte yapmanız daha uygun. Sonuçta bileşenlerinizde elektriksel hasar riskini herkes göz önüne almak istemez. GPU/CPU’nuz daha serin çalışacaktır ama kafanız rahat olsun istiyorsanız termal macundan şaşmayın.

Delid ve Sıvı Metal Uygulama

Bu işlere meraklı olan ve teknik bilgiye sahip olan bazı kişiler ise CPU ile delid yaparak IHS’nin altına, çipin hemen üstüne sıvı metal uygulayarak soğutma performansını üst noktaya çıkarmak için denemeler yapmakta. Öte yandan bu yöntem oldukça zorlu ve birçok riski var.

Hız aşırtmacılar genellikle sistemlerinin soğutma performansını artırmak için CPU’larıyla delid yapar. Delid, CPU kalıbının sıcaklığını düşürmeye yardımcı olabilir, bu da daha yüksek hız aşırtma potansiyeli sağlayabilir ve çipin daha kararlı çalışmasını sağlayabilir. Bununla birlikte, doğru yapıldığında maruz kaldığı ısı miktarını azaltarak CPU’nun genel ömrünü de potansiyel olarak artırabilir.

İşlemciyi delid eden bir overclock ustası, fabrika tarafından kullanılan termal malzemeyi sıvı metal gibi üst düzey termal malzemelerle değiştirir. Bildiğiniz gibi sıvı metalin iletkenliği çok yüksek. Ancak uygularken fazlasıyla dikkatli olmak gerek, yoksa çip çöp olabilir.

Bir not olarak, gelişmiş iletkenlik sağlayan termal malzemeler ısının CPU dışına atılma sürecini iyileştirir. Fabrika çıkışlı IHS’nin bakırdan ya da yüksek iletkenliğe sahip başka bir malzemeden yapılmış bir IHS ile değiştirilmesi de mümkün.

Intel, Sıvı Metal Uygulanan İşlemcinin Garanti Talebini Geri Çevirmişti

Biraz önce aşındırma konusu geçmişti, bununla ilgili bir haber aktaralım. Intel, sıvı metal kullanımı nedeniyle Core i9-14900K için oluşturulan garanti talebini reddetti.

13. Nesil Core ve 14. Nesil Core işlemcilerde yaşanan kararlılık ve arıza sorunları herkes tarafından biliniyor. Bir Core i9-14900K sahibi, Hong Kong’da perakendeci olan Synnex’e değişim/onarım talebinde bulundu. Ancak perakendeci, Intel’in gereksinimlerine uymadığı için talebi geri çevirdi.

Gelen haberlere bakılırsa kullanıcı kullanıcı termal macun yerine sıvı metal kullanmış. Sıvı metal entegre ısı dağıtıcıyı (IHS) aşındırmış ve işlemci modeli, parti numarası (FPO) ve 2D Matrix (ATPO) dahil olmak üzere çipin üzerindeki işaretleri ortadan kaldırmış.

Doğrusu bu mavi devin bir bahanesi değil. Şirket açıkça Sıvı Metal Termal Arayüz Malzemesi (LMTIM) kullanımının işlemci garantisini geçersiz kılabileceğini açıkça bildirmekte. Sıvı metalin aşındırıcı doğası nedeniyle Intel işlemci üzerindeki ibareler silinebiliyor, bu da garanti talepleri için doğrulama sürecinde çok önemli.

Termal Ped Nedir?

Yeri gelmişken bir diğer seçenek olan termal pedlerin üzerinde de biraz duralım. Termal macun ve sıvı metalin yanı sıra, son zamanlarda teknoloji dünyasının dikkatini çeken bir termal malzeme daha var: termal pedler.

Termal ped, yumuşak pedler ve grafen ya da karbon bazlı malzemelerden oluşurken termal macunun yerine kullanılabiliyor. Elbette avantajları ve dezavantajları var.

Artılarından başlayacak olursak, uygulanması çok kolay, riski düşük, yeniden kullanılabiliyor ve performans dezavantajları yok. Yumuşak termal pedler genellikle bellek, SSD ve VRAM için tercih edilmekte.

Ancak mesele şu ki, daha pahalı olmasına rağmen soğutma performansı bakımından termal macuna yetişemiyor. Evet, termal macun yerine termal ped kullanmanın kolaylık ve konfor açısından avantajları var. Bu avantajlar daha çok inceleme yapan kişiler, arızaları onaran kişiler ve sık sık donanımlarla uğraşanlar için daha mantıklı.

Bilgisayarını toplarken termal macunu bir kez sürüp yıllarca unutan ortalama bir kullanıcı için termal pedler çok cazip değil. Üşengeç olsanız bile, ara ara bilgisayarınıza bakım yapan ve termal macun uygulayan birisiyseniz pedleri es geçebilirsiniz.