Sinema oyuncusu, yönetmen, senaryo yazarı. 25 Haziran 1945, Fatih / İstanbul doğumlu. Babası Halit Şoray Devlet Demiryolları’nda memur, annesi ev hanımıydı. Şarkıcı ve sinema oyuncusu Nazan Şoray’ın ablasıdır. Rami Taş Mektebi’nde başladığı öğrenimini Feriköy İlkokulu’nda tamamladı. Ardından Fatih Kız Lisesi orta bölümünü bitirdi. 1954 yılında annesiyle babası boşandı. Anne ve çocuklar Karagümrük’e taşındı. Sinema oyuncusu olan ev sahipleri Emel Yıldız’la birlikte gittiği film setinde Türker İnanoğlu’nun dikkatini çekti ve İnanoğlu “Köyde Bir Kız Sevdim” filminin başrolünü ona verdi. Ardından yeni teklifler aldı. Basının da dikkatini çekti ve “Sinema” dergisine kapak oldu (1961). Ayrıca “Ses”, “Artist”, “Büyük Gazete” gibi magazin dergilerinde de yer aldı.
Yeşilçam’da kendisine bir yer edinen Şoray, başrolünü dönemin en ünlü aktörü Ayhan Işık’la paylaştığı “Acı Hayat” filmiyle ilk önemli çıkışını yaparak seyirci arasında büyük bir etki gücüne sahip oldu. Bu filmle, 1964’te I. Antalya Film Festivali’nde En İyi Kadın Oyuncu ödülünü aldı. Ayrıca “Acı Hayat” filmi o güne kadar yapılmamış en başarılı, en şiirsel görüntülü aşk filmi olarak sinema yazarları tarafından yılın filmi seçildi. Bu süreçte, annesinin arkadaşı Rüçhan Atlı onu koruyup kolladı. Türkân Şoray, baba sevgisinden ve yakınlığından yoksun büyüdüğü için aradığı ilgiyi, kendisinden 23 yaş büyük olan Rüçhan Adlı’da bulmuştu. Aralarında başlayan bu ilişki yirmi yıl sürdü.
Türkân Şoray, 1966’nın sonlarına doğru birbiri ardına filmler çevirmeyi sürdürdü. Ancak bu filmler hep benzer konuları işlemekteydi ve bu yüzden durumu sarsıldı; yapımcılar onu kara listeye aldı. Bu durumu atlatmak için “Şoray Kanunları”nı oluşturarak deklare etti. Bu ağır koşullar 1967’de yazılı bir metne dönüştürüldü. Bundan sonra Şoray’ın ünü ve gişe geliri öylesine yükseldi ki hiçbir firma, yönetmen ve oyuncu ona karşı çıkamaz oldu, onunla sözleşme yapmak için birbirleriyle yeniden yarışa girerler. Bu kanunlarla Rüçhan Adlı, Şoray’ın Yeşilçam’daki imajını yeniden koruma altına almış oldu. 1960’larda Yeşilçam sinemasında Fatma Girik, Hülya Koçyiğit, Filiz Akın ve Türkân Şoray gibi dört büyük kadın oyuncu vardı. Şoray, bu dörtlü içinde yönetmenlik de yapmış olan tek oyuncuydu.
Türkân Şoray’ın, Türk sinemasının en güzel resim veren oyuncusu oluşu, tip olarak da Türk kadınını yansıtması, halkın içinden gelmesi, zor koşullarda büyümüş olması onu halka daha yakınlaştırdı. Türk sinemasında hiçbir kadın oyuncu onun gibi çevresinde yaygın bir etkinliğe sahip olmamıştır. Bu özellikleriyle sinemamızda farklı bir yer açtı kendine ve öteki kadın sanatçılara da örnek oluşturdu. Sinemada en yüksek fiyata sahip oluşu, en çok aşık olunan kadın oluşu, kendisine özgü yasaklar koyuşu, her rolün altından başarıyla kalkması, farklı güzelliği, bir “Sultan”, bir efsane oluşuyla ve diğer yönleriyle sinemadaki yerini de pekiştirdi.
1970’lerin başında da sinema siyasetini sürdüren Şoray, “Sultan Gelin”, “Cemo”, “Memo” gibi filmlerde başarılı olurken, kimi filmlerinde de başarıyı yakalayamadı. 1972 yılında önemli bir döneme girerek çevirdiği film sayısını azalttı. “Cemo” filminin çekimlerinde attan düşerek felç tehlikesi geçirdi. İlk yönetmenlik deneyimi olan “Dönüş” filmi, düşünülenin tersine başarılı oldu ve Moskova Film Festivali’nde özel ödül aldı (1973). Ancak ikinci yönetmenlik denemesini yaptığı “Azap” filmi başarılı olamadı.
Türkân Şoray, 1970’li yıllarda daha kişilikli filmlere imza atmayı denedi. 1976’da üçüncü yönetmenlik denemesi olan Bodrum Hakimi’ni çekti ve kendisi başrolünde oynadı. 1977 yılında, en güzel filmlerinden biri olan Selvi Boylum Al Yazmalım’da oynadı ve bu filmle En İyi Kadın Oyuncu Ödülü’nü aldı. 1980 yılında film yapmadı. 1981’de son yönetmenlik ürünü olan Yılanı Öldürseler filmiyle yeniden sinemaya döndü. Ancak bu sıralarda bağımsız sinemanın önü açılığından halk Yeşilçam filmlerine gitmemeye başlamıştı. Yine bu sırada kadın dünyasını sorgulayan filmler öne çıkmaya başladı. 1980’li yıllarda Şoray Kanunları yıkıldı ve Türkân Şoray Mine adlı filmiyle kadın filmlerinde öncü oldu. Rüçhan Adlı’yı 1983’te terk ederek, tiyatro ve sinema oyuncusu Cihan Ünal ile evlendi; bu evlilikten Yağmur adını verdikleri bir kızları oldu. Birkaç filmde Ünal’la birlikte oynadılar ama bu filmler pek iş yapmadı. 1987 yılında Cihan Ünal’la ayrılırlar. 19990’lı yılları birkaç filmle kapattı. 2000 yılında çevirdiği ve Şener Şen’le oynadığı İkinci Bahar adlı televizyon dizi filmiyle çok büyük bir başarı elde etti. Birkaç dizi filmde daha oynadıysa da daha fazla sürdürmedi. 2004 yılında oynadığı Mürüvvetsiz Mürüvvet, son oldu.
Oynadığı ünlü filmler arasında; Ekmekçi Kadın (1965), Bir Dağ Masalı (1968), Cemo (1972), Selvi Boylum Al Yazmalım (1977), Hazal (1979), Mine (1982), Gramofon Avrat (1987) ve On Kadın (1988) filmleri sayılabilir. Oynadığı televizyon dizileri de şunlardır: Tatlı Betüş (1993), Bir Aşk Uğruna (1996), Gözlerinde Son Gece (2000), İkinci Bahar (2000), Tatlı Hayat (2002), Cemile (2006).
1973 yılında, kendi adını taşıyan bir ilköğretim okulu yaptırarak eğitime katkıda bulunan Şoray, çok sayıda ödül kazanmıştır.
Ödülleri:
Bu ödüllerden bazıları şunlardır: Acı Hayat (1964), Ölüm Tarlası (1968), Hayallerim Aşkım ve Sen (1987) filmleriyle üç kez Altın Portakal ödülü; Mahpus filmiyle 1973 Altın Koza Ödülü; Roma Film Festivali Büyük Ödülü (1999), 2. Uçan Süpürge Kadın Filmleri Festivali Kadın Yönetmen Ödülü, Marmara Üniversitesi İletişim Fakültesi Zirvedekiler Ödülü (2000), 31. Antalya Altın Portakal Film Festivali En İyi Kadın Oyuncu Ödülü, İkinci Bahar dizisiyle Sakıp Sabancı Türk Kalp Vakfı ‘İyi Kalp Ödülü’ (2001), İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Yılının Başarılı İletişimcisi Ödülü (2001), yine İkinci Bahar’daki rolüyle Akademi İstanbul’un Yılın En Başarılı Sanatçısı Ödülü (2001).
Yönetmeni Olduğu Sinema Filmleri:
Uzaklarda Arama (2015)
Yılanı Öldürseler (1981)
Bodrum Hakimi (1976)
Azap (1973)
Dönüş (1972)
Çalıkuşu 2 (1966)
Senaryosunu Yazdığı Sinema Filmleri:
Yılanı Öldürseler (1981)
Buruk Acı (1969)
Eseri Kendisine Ait Sinema Filmleri:
Buğulu Gözler (1970)
Buruk Acı (1969)
Rol Aldığı Diziler:
Bir Zamanlar Osmanlı Kıyam (Hatice Sultan, 2012)
Altın Kızlar (İnci, 2009)
Vurgun (I) (Cevher, 2008)
Aşk Yeniden (Lale, 2007)
Cemile Cemile (Cemile, 2006)
Hayat (Sevinç Yıldırım, 2001)
İkinci Bahar (Hanım, 1998)
Aynalar (Kendisi, 1996)
Bir Aşk Uğruna (Selma, 1994)
Tatlı Betüş (Betüş, 1993)
Gözlerinde Son Gece (Selma, 1996)
Rol Aldığı TV Filmleri:
Gümüş Lale Burası Osmanlı 1711 / Sır Kanunu (Gülnuş Valide Sultan, 2011)
Aşk Beklemez (Suna Serteri, 2006)
Ayın Yıldızı (Karagümrüklü Karakız, 2006)
Mürüvvetsiz Mürüvvet (Mürüvvet, 2004)
Bir Yudum İnsan-Ayhan Işık (Kendisi, 1988)
Rol Aldığı Sinema Filmleri:
Hatıraların Masumiyeti (2015)
Sinemada İstanbul: Kadrajdaki Şehir (Kendisi, 2014)
Günay Belgeseli (Kendisi, Video 2008)
Suna (Suna, 2007)
Salih Tozan Belgeseli (Kendisi, Video 2007)
Hicran Sokağı (Sabahat, 2007)
Hayatımın Kadınısın (Asuman Hanım, 2006)
Sami Hazinses Belgeseli (Kendisi, Video 2005)
Akad Sineması (Kendisi, 2005)
Gönderilmemiş Mektuplar (Gülfem, 2002)
Nihavend Mucize (Suzan Alemdaroğlu, 1997)
Yer Çekimli Aşklar (Mehpare, 1995)
Şahmaran (Sultan, 1993)
Menekşe Koyu (Neriman, 1991)
Soğuktu ve Yağmur Çiseliyordu (Leyla Akın, 1990)
Berdel (Hanım, 1990)
Ölü Bir Deniz (Yüksel, 1989)
Ada (Eser, 1988)
Rumuz Goncagül (Gülsün, 1987)
On Kadın (Füsun, Zeliha, 1987)
Hayallerim, Aşkım ve Sen (Pavyon Kadını Melek/Acılı Anne Nuran, 1987)
Gramofon Avrat (Cemile, 1987)
Körebe (Meral, 1985)
Bir Kadın Bir Hayat (Nuran, 1985)
Bir Sevgi İstiyorum (Melike, 1984)
Seni Seviyorum (Aygül/Selma, 1983)
Metres (Feride, 1983)
Seni Kalbime Gömdüm (Eylül, 1982)
Mine (Mine, 1982)
Yılanı Öldürseler (Esme, 1981)
Küskün Çiçek (Zeynep, 1979)
Hazal (Hazal, 1979)
Aşk ve Nefret (Zeynep, 1979)
Tatlı Nigar (Tatlı Nigar, 1978)
Sultan (Sultan, 1978)
Cevriyem (Cevriye, 1978)
Bir Aşk Masalı (Banu, 1978)
Selvi Boylum, Al Yazmalım (Köylü Kızı Asya, 1977)
Dila Hanım (Dila Hanım, 1977)
Baraj (Aysel, 1977)
Devlerin Aşkı (Türkan, 1976)
Deprem (Zeynep, 1976)
Bodrum Hakimi (Nevin, 1976)
İnce Memed Vuruldu (Şeref Misafiri, 1975)
Acele Koca Aranıyor (Melike, 1975)
Şenlik Var / Bal Kız (Zeliş/Leyla Taner, 1974)
Çılgınlar (Selma/Cavidan, 1974)
Yüreğimde Yare Var (Nurten, 1974)
Açlık (Meryem, 1974)
Yalancı / Çok Yalnızım (Zeynep, 1973)
Sultan Gelin (Sultan, 1973)
Namus Borcu (Gurbet, 1973)
Mahpus (Ümmühan, 1973)
Güllü Geliyor Güllü (Güllü Fındıkoğlu, 1973)
Gazi Kadın / Nene Hatun (Zeynep, 1973)
Dert Bende (Süreyya, 1973)
Azap (Elif, 1973)
Asiye Nasıl Kurtulur (Asiye, 1973)
Çile (Elif, 1972)
Zulüm (Ayla, 1972)
Vukuat Var (Güllü, 1972)
Sisli Hatıralar (Dürrin Arbel, 1972)
Dönüş (Gülcan, 1972)
Cemo (Cemo, 1972)
Yedi Kocalı Hürmüz (Hürmüz, 1972)
Unutulan Kadın (Zeynep, 1971)
Sevmek ve Ölmek Zamanı (Emel Sayar, 1971)
Melek mi Şeytan Mı? / Asrın Kadını (Nesrin, 1971)
Mavi Eşarp (Leyla, 1971)
Gülüm, Dalım, Çiçeğim (Leyla Ergüvenç/Şaziye, 1971)
Güllü (Güllü / Güli 1971)
Gelin Çiçeği (Arzu, 1971)
Bir Kadın Kayboldu (Selma, 1971)
Bir Genç Kızın Romanı (Selma, 1971)
Ateş Parçası (Azize, 1971)
Tatlı Meleğim (Leyla, 1970)
Merhamet (Zeynep, 1970)
Mağrur Kadın (Meral, 1970)
Mazi Kalbimde Yaradır (Şükran/Türkan, 1970)
Kara Gözlüm (Azize, 1970)
Herkesin Sevgilisi (Zeynep, 1970)
Hayatım Sana Feda (Zeynep, 1970)
Bülbül Yuvası (Nerime, 1970)
Buğulu Gözler Buğulu Gözler (Canan, 1970)
Birleşen Yollar (Feyza, 1970)
Ağlayan Melek (Sabahat, 1970)
Arım, Balım, Peteğim (Zeynep, 1970)
Sonbahar Rüzgarları (Nalan Akçam, 1969)
Seninle Ölmek İstiyorum (Selma, 1969)
Sana Dönmeyeceğim (Leyla Taner, 1969)
Kölen Olayım (Azize, 1969)
Günah Bende mi? (Müvin, 1969)
Fosforlu Cevriyem (Fosforlu Cevriye Necla, 1969)
Buruk Acı (Ülker Temizel, 1969)
Bana Derler Fosforlu (Fosforlu, 1969)
Aşk Mabudesi (Jale/Leyla, 1969)
Ateşli Çingene (Gelincik, 1969)
Vesikalı Yarim (Sabiha, 1968)
Kahveci Güzeli (Nermin, 1968
Kadın İntikamı (Handan, 1968)
Kadın Severse (Leyla, 1968)
Kadın Değil, Baş Belası (Çengi Naciye, 1968)
Dünyanın En Güzel Kadını (Türkan Moray, 1968)
Aşk Eski Bir Yalan (Handan, 1968)
Ağla Gözlerim (Leyla/Hicran, 1968)
Ayşem (Ayşe, 1968)
Artık Sevmeyeceğim (Nesrin/Leyla, 1968)
Abbase Sultan (Abbase, 1968)
Ölümsüz Kadın (Serap/Nevin, 1967)
Tapılacak Kadın (Türkan Ay, 1967)
Sinekli Bakkal (Rabia, 1967)
Kelepçeli Melek (Nevin Erdem, 1967)
Kara Duvaklı Gelin (Perihan, 1967)
Her Zaman Kalbimdesin (1967)
Bir Dağ Masalı (Lale, 1967)
Ağlayan Kadın (Şükran/Leyla, 1967)
Ayrılsak da Beraberiz (Fatma Başar Gün, 1967)
Ana (Döndü, 1967)
Çamaşırcı Güzeli (1966)
Çalıkuşu (Feride, 1966)
Siyah Gül (Gül, 1966)
Sana Layık Değilim (Türkan, 1966)
Meyhanenin Gülü (Gül, 1966)
Meleklerin İntikamı (Türkan/Peri, 1966)
Kenarın Dilberi (Türkan/Necla İzmen, 1966)
Karanfilli Kadın (1966)
Günahkar Kadın (Türkan, 1966)
Maşalı (Nermin, 1966)
El Kızı (Nazan, 1966)
Düğün Gecesi (Zeynep/Tülin, 1966)
Anaların Günahı (Sevim, 1966)
Altın Küpeler (Aylin, 1966)
Akşam Güneşi (Jülide, 1966)
Veda Busesi (Türkan, 1965)
Vahşi Gelin (Ayşegül Arsev, 1965)
Sürtük (Naciye/Türkan, 1965)
Siyah Gözler (Türkân, 1965)
Seven Kadın Unutmaz (Türkan, 1965)
Komşunun Tavuğu (Türkan, 1965)
Hayatımın Kadını (1965)
Garip Bir İzdivaç (Zeynep Gökalp, 1965)
Elveda Sevgilim (Türkan, 1965)
Ekmekçi Kadın (Ayşe/Zehra/Leyla, 1965)
Öksüz Kız (1964)
Yılların Ardından (Berna Ekmekçigil, 1964)
Mualla (1964)
Macera Kadını (1964)
Kızgın Delikanlı (Avukat Sevil, 1964)
Kader Kapıyı Çaldı (Leyla, 1964)
Gözleri Ömre Bedel (Leyla Arseren, 1964)
Gençlik Rüzgarı (Fatma Nur Erden, 1964)
Fıstık Gibi Maşallah (Gülten, 1964)
Bücür (1964)
Bomba Gibi Kız (Leyla, 1964)
Anasının Kuzusu (Meral, 1964)
Adanalı Tayfur Kardeşler (Türkan, 1964)
İki Kocalı Kadın (Sibel, 1963)
Çapkın Kız (Suna, 1963)
Çalınan Aşk (Aysel / Gül, 1963)
Sayın Bayan (Türkan Bayraktar, 1963)
Küçük Beyin Kısmeti (Pervin, 1963)
Genç Kızlar (Eylül/Behlül Servan, 1963)
Dağlar Kralı (Türkan Sultan, 1963)
Bütün Suçumuz Sevmek (Türkan, 1963)
Beni Osman Öldürdü (Türkan, 1963)
Badem Şekeri (Güner Pirinçeken, 1963)
İçi Ayşecik Canımın İçi (Elif, 1963)
Acı Aşk (1963)
Ümitler Kırılınca (Oya, 1962)
Zorlu Damat (Gönül, 1962)
Ne Şeker Şey (Canan/Jale, 1962)
Lekeli Kadın (Türkan Güneş, 1962)
Kırmızı Karanfiller (Türkan, 1962)
Dikmen Yıldızı (1962)
Biz de Arkadaş mıyız? (Nihal, 1962)
Bir Haydut Sevdim (1962)
Billur Köşk (1962)
Bardaktaki Adam (1962)
Aşk Yarışı (Zeynep, 1962)
Allah Seviniz Dedi (1962)
Acı Hayat (Manikürcü Nermin, 1962)
Utanmaz Adam (Sevim, 1961)
Siyah Melek / Zincirler Kırılır (Nesrin, 1961)
Sevimli Haydut (Emine, 1961)
Otobüs Yolcuları (Nevin, 1961)
Melekler Şahidimdir (Zeynep, 1961)
Kardeş Uğruna (1961)
Kaderin Önüne Geçilmez (1961)
Hatırla Sevgilim (Türkan, 1961)
Gönülden Gönüle (Nazan, 1961)
Dikenli Gül (Gül, 1961)
Aşk ve Yumruk (Tülin, 1961)
Afacan (1961)
Köyde Bir Kız Sevdim (1960)
Güzeller Resmi Geçidi (Ayşe Güner, 1960)
Aşk Rüzgarı (Nil, 1960)
KAYNAKÇA: Türkiye Ansiklopedisi (c. 1, 1974),Görsel Büyük Genel Kültür Ansiklopedisi (1981), Büyük Larousse (1986), Seçil Büker – Canan Uluyağcı / Yeşilçam’da Bir Sultan (1993), Kutlukhan Perker / Türkân Şoray Dudağı (1997), Atilla Dorsay / Sümbül Sokağın Tutsak Kadını (1998), Türkân Şoray Kitabı (ortak kitap, yay. haz. Agah Özgüç; 2001), Ana Britannica (2005), Çok Tuhaf Çok Tanıdık Vesikalı Yarim Üzerine (ortak kitap, 2005), Feridun Andaç / Türkân Şoray ile Yüzyüze (2000), İhsan Işık / Ünlü Sanatçılar (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 5, 2013) – Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013), Türkân Şoray (imdb.com, 23.04.2020), Türkân Şoray (imdb.com, 23.04.2020), Türkân Şoray (imdb.com, 23.04.2020), Türkân Şoray (imdb.com, 23.04.2020), Türkân Şoray (imdb.com, 23.04.2020).
